اروپا چگونه به قاره هوش مصنوعی تبدیل می‌شود؟
به گزارش پردیس هوش مصنوعی و نوآوری دیجیتال ایران، اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۵ با انتشار گزارشی جامع با عنوان «راهنمایی مختصر درباره زیست‌بوم نوآوری هوش مصنوعی اروپا»، از طرحی ساختارمند برای هدایت، توسعه و استقرار مسئولانه هوش مصنوعی رونمایی کرد. این گزارش نقشه‌راهی برای تبدیل اروپا به «قاره هوش مصنوعی» ارائه می‌دهد.
هفت نهاد مکمل در خدمت یک هدف کلان
۱. هاب‌های نوآوری دیجیتال اروپا (EDIHs)
این هاب‌ها به عنوان نقطه ورود شرکت‌ها و نهادهای عمومی به دنیای تحول دیجیتال، با ارائه خدمات کلیدی مانند آزمایش پیش از سرمایه‌گذاری، آموزش، مشاوره مالی و شبکه‌سازی پذیرش فناوری‌های نوین را تسهیل می‌کنند. از سال ۲۰۲۵، وظیفه ارائه مشاوره تخصصی درباره قانون هوش مصنوعی اتحادیه (AI Act) و ایفای نقش برای پاسخ‌گویی اولیه در تطبیق قانونی بر دوش این هاب ها نهاده شده است. هاب‌ها ضمن بهره‌گیری از زیرساخت‌های دیگر نهادها، نقشی کلیدی در هم‌افزایی بین نوآوری فناورانه، سیاست‌گذاری هوشمند و توانمندسازی منطقه‌ای ایفا می‌کنند.
۲. کارخانه‌های هوش مصنوعی (AI Factories)
این مراکز تخصصی برای آموزش و توسعه مدل‌های پیشرفته هوش مصنوعی طراحی شده‌اند و قلب تپنده ظرفیت محاسباتی اتحادیه اروپا محسوب می‌شوند. کارخانه‌های AI نه‌تنها زیرساخت محاسباتی قدرتمند برای پژوهشگران و استارتاپ‌ها فراهم می‌کنند، بلکه بستری برای تربیت نیروی متخصص و اجرای برنامه‌های آموزش پیشرفته در حوزه هوش مصنوعی به‌شمار می‌روند. در مجموع، تا سال ۲۰۲۷ نزدیک به ۱۰ میلیارد یورو برای توسعه این مراکز و زیرساخت‌های ابررایانشی مرتبط اختصاص یافته است. این کارخانه‌ها در سطح بالادستی زنجیره نوآوری عمل می‌کنند و مواد خام فکری و الگوریتمی را برای پیاده‌سازی در سایر سطوح اکوسیستم تأمین می‌نمایند.
۳. تأسیسات آزمون و آزمایش (TEFs)
مراکز آزمون فناوری‌های هوش مصنوعی حلقه واسط میان پژوهش و بازار هستند؛ تأسیسات بزرگ و تخصصی که امکان آزمون فناوری‌های بالغ (TRL 6 تا 8) را در شرایط واقعی فراهم می‌کنند. این مراکز در چهار حوزه حیاتی، شهرهای هوشمند، سلامت و رباتیک، کشاورزی هوشمند و تولید صنعتی پیشرفته، متمرکز شده‌اند و با استقرار در ۱۶ کشور عضو اتحادیه، شبکه‌ای هم‌پوشان برای تجاری‌سازی فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی فراهم می‌آورند. مراکز آزمون فناوری‌های هوش مصنوعی با ارائه محیط‌های فنی قابل اعتماد و قابل تکرار، به استارتاپ‌ها و شرکت‌ها کمک می‌کنند تا محصولات خود را نه فقط از نظر فنی، بلکه در زمینه مقیاس‌پذیری و انطباق با نیازهای بازار نیز محک بزنند.
۴. سندباکس‌های تنظیم‌گر (AI Regulatory Sandboxes)
فضاهای نظارت‌شده، امکان آزمایش فناوری‌های نوظهور در چارچوب قانونی، منعطف و تحت نظارت نهادهای قانون‌گذار را فراهم می‌کنند. تفاوت اصلی آن‌ها با TEFها در تمرکز بر جنبه‌های حقوقی و تنظیمی است. سندباکس‌ها به شرکت‌ها و توسعه‌دهندگان کمک می‌کنند تا بدون مواجهه با ریسک‌های سنگین قانونی، کاربردهای نوآورانه هوش مصنوعی را در مقیاس واقعی بیازمایند. این سازوکار همچنین به قانون‌گذاران کمک می‌کند تا از تجربه‌های میدانی برای تنظیم دقیق‌تر قوانین آینده استفاده کنند. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۶، تمامی کشورهای عضو اتحادیه دست‌کم یک سندباکس ملی راه‌اندازی کرده باشند .
۵. پلتفرم AI-on-Demand
پلتفرم AI-on-Demand به‌منزله بازار مرکزی و منبع باز منابع هوش مصنوعی، نقش زیرساخت نرم اکوسیستم را ایفا می‌کند. این پلتفرم، مجموعه‌ای از مدل‌های پیشرفته، ابزارها، داده‌ها، الگوریتم‌ها و آموزش‌های تخصصی را در اختیار پژوهشگران، توسعه‌دهندگان، نهادهای عمومی و شرکت‌ها قرار می‌دهد. هدف آن توسعه هوش مصنوعی از منظر فنی، داده‌ای و دانشی تسهیل شده و بهره‌برداری از مدل‌های آماده، سریع‌تر و استاندارد است. همچنین، قابلیت استقرار مدل‌ها بر بسترهای محاسباتی ابری و HPC، مسیر توسعه تا پیاده‌سازی را یکپارچه کرده است. این پلتفرم، پایه‌گذار حکمرانی باز و اشتراک‌پذیر در زیست‌بوم هوش مصنوعی اروپاست.
۶. مرکز خدمات هوش مصنوعی (AI Service Desk)
AI Service Desk نقش درگاه مشاوره‌ای رسمی در زمینه قانون‌گذاری و مقررات‌پذیری هوش مصنوعی را بر عهده دارد. این نهاد به‌ویژه برای کسب‌وکارهایی که قصد بهره‌گیری از هوش مصنوعی دارند اما با الزامات قانونی اتحادیه اروپا آشنایی ندارند، پشتیبان حقوقی و راهبردی محسوب می‌شود. این مرکز با همکاری مستقیم EDIHها عمل می‌کند و کمک می‌کند تا قوانین پیچیده به شیوه‌ای عملیاتی و کارآمد برای کاربران تبیین شوند. در واقع، Service Desk نقطه اتصال قانون و نوآوری است؛ مکانیسمی که از یک‌سو حقوق را با فناوری همسو می‌سازد و از سوی دیگر از بار مقرراتی زائد برای نوآوران می‌کاهد.
۷. آکادمی مهارت‌های هوش مصنوعی (AI Skills Academy)
این نهاد آموزشی و مهارتی، با هدف ارتقاء سرمایه انسانی و تربیت نسل آینده متخصصان AI در اروپا طراحی شده است. آکادمی مهارت‌ها، برنامه‌هایی برای آموزش دستیارهای زبانی (GenAI)، بازآموزی نیروی کار، ارائه بورسیه به پژوهشگران خارج از اتحادیه و حمایت از زنان در حوزه فناوری در دستور کار دارد. هدف کلان آن، دستیابی به ۲۰ میلیون متخصص فناوری دیجیتال تا سال ۲۰۳۰ و تحقق عدالت جنسیتی در بازار کار ICT اتحادیه است. این آکادمی، نه‌تنها مکمل برنامه‌های فناورانه بلکه محرک اجتماعی و فرهنگی تحول دیجیتال محسوب می‌شود.
چرا این معماری مهم است؟
زیست‌بوم ترسیم‌شده در این گزارش، صرفاً مجموعه‌ای از نهادها و سرمایه‌گذاری‌ها نیست، بلکه نمایانگر یک الگوی کل‌نگر برای حکمرانی فناوری است. الگویی که بر سه محور اساسی استوار است:
۱. زیرساخت فنی (محاسباتی و آزمایشگاهی)
۲. سازوکارهای قانونی و تنظیم‌گر منعطف
۳. تربیت نیروی انسانی و توسعه مهارت
اتحادیه اروپا با این معماری، به‌جای مدیریت متمرکز و دولتی نوآوری، مسیر تسهیل‌گری هوشمندانه، تنظیم‌گری منعطف و رشد مبتنی بر اعتماد را برگزیده است. چنین الگویی، برای کشورهایی مانند ایران که در مسیر ساخت زیرساخت هوش مصنوعی قرار دارند، واجد نکات الگوبردارانه مهمی است. از معماری نهادی گرفته تا تربیت سرمایه انسانی و تنظیم‌گری هم‌افزا با نوآوری.