تحول دیجیتال در صنعت غذا
به گزارش پردیس هوش مصنوعی و نوآوری دیجیتال ایران؛ گزارش State of the European FoodTech Ecosystem 2025 که توسط DigitalFoodLab منتشر شده، نه‌تنها وضعیت فعلی صنعت فودتک در اروپا را ترسیم می‌کند، بلکه تصویری دقیق از آینده‌ی این زیست‌بوم ارائه می‌دهد؛ آینده‌ای که فراتر از تحولات فناورانه در صنعت غذا، بر چگونگی بازتعریف قدرت‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی نیز تأثیرگذار خواهد بود. فهم عمیق این روندها، برای کشورهایی نظیر ایران که در حال ترسیم نقشه‌های راه توسعه فناوری و امنیت غذایی خود هستند، ضرورتی انکارناپذیر است.
در یک نگاه کلان، پس از رکود شدید سرمایه‌گذاری جهانی در فودتک طی سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، اروپا توانست موقعیت خود را تثبیت کند. در سال ۲۰۲۴، علی‌رغم افت ۷۲ درصدی سرمایه‌گذاری جهانی نسبت به سال اوج (۲۰۲۱)، سرمایه‌گذاری در اروپا تنها ۲ درصد کاهش یافت و مجموعاً به ۴.۱ میلیارد یورو رسید. این ثبات نسبی، ناشی از دگرگونی الگوهای سرمایه‌گذاری است: سرمایه‌های هوشمندتر، هدفمندتر و در جستجوی فناوری‌های بنیادی‌تر به‌جای مدل‌های کسب‌وکار مصرف‌محور کوتاه‌مدت.
تحلیل دقیق‌تر ترکیب سرمایه‌گذاری‌ها نشان می‌دهد که:
- تحویل غذا (Delivery) با رشدی ۱۱۷ درصدی نسبت به سال قبل، دوباره قدرت گرفته، هرچند با تمرکز بر مدل‌های مقیاس‌پذیر و فناوری‌محور مانند تحویل رباتیک و خرده‌فروشی خودران.
- علم غذا (Food Science) با رشد ۳۹ درصدی، به یکی از ستون‌های اصلی اکوسیستم بدل شده است، به‌ویژه در حوزه‌های پروتئین‌های جایگزین، تخمیر زیستی، و کشاورزی سلولی.
- فناوری کشاورزی (AgTech) نیز پس از دوره‌ای از رکود، با رشدی ۲۴ درصدی، به‌ویژه در زمینه‌ی آبزی‌پروری و کشاورزی شهری، دوباره در مسیر صعود قرار گرفته است.
با این حال، یکی از هشدارهای راهبردی این گزارش، افت شدید تعداد استارتاپ‌های جدید و کاهش سرمایه‌گذاری‌های مرحله Seed و Series A است؛ این روند نشان می‌دهد که آینده‌ی میان‌مدت اکوسیستم ممکن است با چالش کمبود موج‌های جدید نوآوری مواجه شود، مگر آنکه مداخلات هدفمندی برای احیای کارآفرینی فناورانه صورت گیرد.
از نظر جغرافیایی، برتری فودتک آلمان و هلند آشکار است. آلمان با معاملات بزرگ نظیر Picnic (تحویل خواربار) و Flink (تحویل سریع) خود را به یکی از قطب‌های اصلی تبدیل کرده است؛ در حالی که هلند با ترکیبی از نوآوری در AgTech و Food Science به یک سکوی پرتاب جهانی تبدیل شده است.
فنلاند نیز با سرمایه‌گذاری سنگین در پروتئین‌های جایگزین و زیست‌فناوری‌های غذایی، به یک نمونه پیشتاز در کشاورزی آینده‌نگر تبدیل شده است. در مقابل، فرانسه و بریتانیا که پیش‌تر از قطب‌های اصلی بودند، با کاهش محسوس در جذب سرمایه و تعداد استارتاپ‌های نوآور مواجه شده‌اند.
در حوزه فناوری‌های مواد غذایی، ظهور شرکت‌هایی نظیر Cradle (طراحی محاسباتی پروتئین)، Onego Bio (تولید تخم‌مرغ از طریق تخمیر زیستی) و Mosa Meat (گوشت کشت سلولی)، نشانگر جهشی به سوی فناوری‌های عمیق‌تر و با افق زمانی بلندمدت است. این روند حاکی از تغییر الگو از مدل‌های سریع مصرفی (مانند دلیوری غذا) به مدل‌های مبتنی بر تغییر بنیادین منابع غذایی و کشاورزی است.
آینده‌پژوهی تحولات اکوسیستم فودتک و پیامدهای آن برای ایران
از منظر آینده‌پژوهانه، تحولات فودتک اروپا حامل چندین سیگنال قوی است که باید در سیاست‌گذاری‌های ملی کشورهایی چون ایران مدنظر قرار گیرد:
- گذار از مدل‌های مصرفی به نوآوری‌های بنیادی: آینده‌ی صنعت غذا نه در توسعه مدل‌های توزیع، بلکه در خلق منابع غذایی جدید، فرایندهای تولید پایدار، و ارتقاء بهره‌وری زیستی خواهد بود. ایران باید سرمایه‌گذاری در فناوری‌های تخمیر زیستی، کشاورزی سلولی، و پروتئین‌های جایگزین را در صدر اولویت‌های نوآوری خود قرار دهد.
- توسعه اکوسیستم‌های نوآوری غذایی به‌عنوان زیرساخت‌های امنیت ملی: در آینده‌ی نزدیک، امنیت غذایی از امنیت ملی جدانشدنی خواهد بود. ایران باید به‌جای سیاست‌های سنتی خودکفایی کشاورزی، اکوسیستم‌های نوآوری یکپارچه غذا ایجاد کند که شامل استارتاپ‌های فناور، مراکز تحقیقاتی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، و ساختارهای تسهیلگر دولتی باشد.
- افق‌های جدید دیپلماسی غذایی: غذا به‌عنوان ابزار دیپلماسی فناورانه اهمیت خواهد یافت. ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری هدفمند در غذاهای نوین (مانند پروتئین‌های جایگزین حلال)، در بازارهای جهانی و منطقه‌ای مزیت رقابتی کسب کند.
- ضرورت سیاست‌های فعال حمایت از مراحل ابتدایی نوآوری: همانند اروپا که با خطر افت کارآفرینی مواجه است، ایران نیز باید سیاست‌های فعالانه برای حمایت از مراحل Seed و Pre-Seed در حوزه فودتک تعریف کند، و با ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری ویژه، چرخه نوآوری را در مراحل حیاتی اولیه احیا کند.
- بازتعریف نقش دولت در اقتصاد فودتک: دولت‌ها باید از نقش تنظیم‌گر منفعل به بازیگر تسهیلگر و سرمایه‌گذار راهبردی در فناوری‌های نوظهور غذا تغییر نقش دهند؛ این تحول در ایران باید هم در سطح سیاستگذاری، هم در سطح سرمایه‌گذاری دولتی و عمومی محقق شود.
جمع‌بندی آینده‌نگرانه
تحولات اکوسیستم فودتک اروپا در سال ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که آینده‌ی صنعت غذا، آینده‌ای فناورانه، داده‌محور، زیست‌فناورانه و ژئوپلیتیکی است. کشورهایی که بتوانند خوشه‌های فودتک هوشمند و پایدار ایجاد کنند، نه تنها امنیت غذایی خود را تضمین خواهند کرد، بلکه به بازیگران تعیین‌کننده در نظم جدید جهانی تبدیل خواهند شد.
ایران اگر می‌خواهد در دهه‌ی پیش‌رو در این میدان جایگاهی مؤثر کسب کند، باید از هم‌اکنون نقشه‌ی راه فودتک آینده‌ی خود را با درک روندهای عمیق جهانی، جسارت در نوآوری بنیادی، و چابکی در سیاستگذاری ترسیم کند؛ آینده‌ای که نه فقط سرنوشت صنعت غذا، بلکه بخشی از معادلات قدرت ملی را تعیین خواهد کرد.